اثر شوک‌های مالی و پولی بر عملکرد سیستم مالیاتی ایران در راستای تعیین نرخ‌های بهینه مالیات بر مصرف و مالیات بر حقوق و دستمزد (رویکرد تعادل عمومی با استفاده از الگوریتم ژنتیک)

مالیات یکی از ابزارهای سیاست مالی در تنظیم فعالیت­های مختلف اقتصادی در رسیدن به تعادل اقتصادی و عدالت اجتماعی است. دولت با استفاده از سیاسـت­های مالیاتی مناسب و ترکیب بهینه مالیات­های مستقیم و غیر مستقیم،   می­تواند به نحو مؤثرتری به اهداف تخصیص بهینه منابع، باز توزیع درآمد و عدالت اجتماعی نزدیک­تر شود. از مهمترین اهداف وضع مالیات بهینه در جامعه می­توان به توزیع مناسب درآمد، تحقق عدالت اجتماعی، مبارزه با فساد، مهار تورم، فراهم کردن زمینه‌های لا‌زم برای تحقق رقابت‌پذیری، تحقق رشد اقتصادی پیوسته، باثبات و پرشتاب متناسب با اهداف چشم‌انداز، ایجاد اعتماد و حمایت از سرمایه‌گذاران، اهتمام به نظم و انضباط مالی و بودجه‌ای، تلا‌ش برای قطع اتکاء هزینه‌های جاری به نفت و تأمین آن از محل درآمدهای مالیاتی و... اشاره نمود. از سوی دیگر، از عواملی که عملکرد دولت در دریافت­های مالیاتی را تحت تأثیر قرار می­دهد، وجود فرصت­های رانت­جویی و شوک­های اقتصادی است که بر یک سیستم اقتصادی تحمیل می­شود. در این مقاله، سعی شده است به بررسی نرخ­ها و درآمدهای بهینه مالیاتی با وجود این دو عامل اخلالی در عملکرد سیستم مالیاتی پرداخته شود. لذا، در چارچوب یک سیستم تعادل عمومی و روش­های بهینه­یابی هوشمند (الگوریتم ژنتیک)، نرخ­های بهینه مالیاتی در شرایط اقتصاد دارای رانت استخراج می­گردد. در ادامه سه نوع شوک اقتصادی در این مدل تعادل عمومی اعمال می­گردد و با نرخ­ها و درآمدهای مالیاتی شرایط قبل از اعمال شوک­ها مقایسه می­شود. نتایج حاصل از بهینه­یابی مدل­های تصریح شده نشان می­دهد که با وجـود رانت­جویی در درآمدهای مالیاتی دولت، مالیات بر مصرف بیش از سطح بهینه است و در مقابل، مالیات بر حقوق و دستمزد بسیار کمتر از سطح بهینه عمل می­کند. این یافته­ها بیانگر آن است که امکان رانت در مالیات بر حقوق و دستمزد نسبت به مالیات بر مصرف به دلیل پیچیدگی­های اجرا و وصول آن بیشتر است؛ در حالی که رانت­جویی در مالیات بر مصرف به دلیل شفافیت و تک نرخی بودن آن کمتر می­باشد. همچنین نتایج بهینه­یابی در شرایط وجود شوک­های اقتصادی نیز نشان می­دهد که مالیات­های مستقیم بیشتر تحت تأثیر نوسانات اقتصادی قرار می­گیرند و دولت می­تواند در شرایط شوک­های اقتصادی توجه خود را بر مالیات­های غیر مستقیم معطوف کند.